| Description |
Tiếng Cơ Tu là: Dơ nooch, Vơ nooch hoặc Ca lơi, Cahlơi. Đây là những điệu hát lý, nói lý, di sản truyền khẩu đặc sắc của cộng đồng bản địa, gắn với ngôi nhà Gươl truyền thống. Lối hát này được sử dụng như một cách trò chuyện đặc biệt trong tâm sự tình cảm, bày tỏ quan điểm cá nhân, nghi lễ cưới hỏi… nhưng phổ biến nhất trong các cuộc hoà giải, xét xử của toà án luật tục, nhằm dung hoà mâu thuẫn trong xã hội.
Hát lý gồm 3 phần là: mở đầu, thảo luận và kết luận vấn đề trong từng trường hợp cụ thể. Trong khi thực hành, họ thường mượn một hình tượng nào đó để ví von, gửi thông điệp với người nghe. Nó không có bài mẫu mà phụ thuộc vào tài ứng khẩu của người nói - hát cho hợp với hoàn cảnh cụ thể. Do đó, hát lý thể hiện về kinh nghiệm ứng xử trong cuộc sống, lao động sản xuất của người hát.
Trong các cuộc xử kiện, người đại diện cho mỗi bên được gọi là Manưih papnáq Bhmã. Khi nhận ra lỗi lầm, sai trái, người hát sẽ phải xuống giọng; ngược lại khi vấn đề căng thẳng, lời buộc tội hoặc phản ứng có tính cương quyết thì người hát lý sẽ lên giọng, hát nhấn từng từ từng chữ. Và khi một trong hai bên tham gia không tiếp tục được nữa thì gọi là “hết lý” hoặc “chết lý”. Khi đại diện hai bên đồng thời cùng một lúc đặt môi vào cần rượu thì đồng nghĩa với cuộc hát lý kết thúc, hai bên nhất trí giải quyết vấn đề, bên thua sẽ phải giảng hòa theo chủ ý của bên thắng. Một di sản độc đáo và đậm tính thần nhân văn cộng đồng nơi đây. |
